چاپ به عنوان یکی از قدیمی ترین صنعت ها همواره در زندگی جوامع بشری حضور داشته و تاریخ شناسان نشانه های حضور این صنعت در سده های گذشته را به وضوح بیان نموده اند. انسان های اولیه با کمک تصاویر و نقوشی که روی دیوارها حک می کرده اند با یکدیگر در ارتباط بودند که کم کم روند تکاملی به شکل های نوین تری از چاپ ختم شد. این صنعت در طی مرور زمان و گذشت سالیان همراه و همگام با تغییرات و رشد و گسترش زندگی انسان ها رشد کرده تا جایی که امروزه به عنوان یکی از صنایع بزرگ در دنیا محسوب می شود. می توان گفت این صنعت در زندگی تک تک ما انسان ها حضور پر رنگی دارد روزنامه و کتابی که مطالعه می کنیم، بروشورها و کاتالوگ های تبلیغاتی که در همه جا مشاهده می شود تا پیراهنی که روی آن تصویری چاپ شده همگی مرحله ای از تولیدشان مرتبط به این صنعت می باشد. به طور کلی به عمل منتقل نمودن تصاویر، نقوش و متن ها و ... بر روی سطحی خاص، چاپ گفته می شود که در این فرایند ممکن است از واسطه هایی نیز استفاده گردد. محلی که در آن فرایندهای چاپ از طریق استفاده از دستگاه ها و تجهیزات چاپی، به همراه نیروهای با تجربه و آشنا با نحوه کار آن ها و نیروهایی برای انجام سایر امور همچون ویراستاری در آن فعالیت دارند، چاپخانه گفته می شود. طبق گفته بسیاری از تاریخ شناسان یوهانس گوتنبرگ در سال 1456 میلادی در کشور آلمان اولین دستگاه چاپ و حرف چاپی مستقل را اختراع نموده است، اما همانگونه که گفته شد چاپ فنی است که از خیلی پیش تر به شکل های ابتدایی مورد استفاده انسان قرار می گرفته و در زندگی جوامع نقش تاثیرگذاری نیز داشته است. اگر بخواهیم تاریخچه این صنعت را بر اساس تغییرات و تحولات مهم و کلیدی تقسیم بندی نماییم، با شش دوره مواجه خواهیم بود که شامل دوران قبل از تاریخ و شروع دوران تاریخی، دوران باستان، دوران چینی ها، دوران هنری، دوران مکانیک و فتو مکانیک می باشد. چندین هزار سال پیش از میلاد مسیح آسوریان روی خشت های رسی مهر می زدند در زمان باستان نیز انگشترهایی که قابلیت مهر داشتند مورد استفاده قرار می گرفته است.
صنعت چاپ در چین
بی شنگ چینی نخستین کسی بود که در سال 1401 میلادی چاپ ابتدایی را به کمک گل رس انجام داد. در سال 1501 میلادی حروف متحرک به وسیله چینی ها اختراع شد و مورد استفاده قرار گرفت. در واقع چینی ها خیلی پیش از گوتنبرگ حروف قابل انتقال را اختراع نمودند اما گوتنبرگ با کمک آلیاژ مورد استفاده در ریخته گری توانست حروف را از سرب و آنتیموان بسازد. چاپ باسمه نیز در زمان حکومت سلسله تانگ در چین بین سال های 618 تا 906 رواج داشته است. در آن زمان تصاویر پس از حکاکی بر روی چوب روی پارچه چاپ می شدند. در سال 593 امپراتور ون تی، طی یک دستور حکومتی اعلام می کند نقوش و نوشته های بودایی باید چاپ گردد که در ابتدا آن را روی کاغذی نازک نوشته و سپس روی صفحه های چوبی می چسباندند و متن را روی چوب حک می کردند، به این شیوه زینک چوبی ساخته می شد که برای چاپ متون کاربرد داشت. قدیمی ترین کتاب چاپ شده را می توان متن مذهبی بودایی معرفی کرد که در سال 868 چاپ شده است. قرن نهم را می توان به عنوان دوره ی رواج این صنعت در چین دانست که در ابتدا تنها دلالان خصوصی می توانستند کتاب های چاپی را بخرند اما با گسترش فن چاپ به سراسر کشور کم کم چاپ کتاب رواج یافت. مسیر رو به رشد این فن در چین ادامه داشت تا اینکه در سال 1000 میلادی تومارها جای خود را به کتاب های صحافی شده دادند.
صنعت چاپ در کره
می توان گفت کشور کره به عنوان اولین کشور در سال 1241 میلادی موفق به ساخت حروف چاپی فلزی شد و پایه گذار صنعتی شدن این فن در دنیا به شمار می آید. اولین وزارت چاپ در سال 1392 میلادی در کره تاسیس گردید که حروف چاپی را به کمک ریخته گری تولید می کرد. اولین قلم مفرغی که دارای صدها هزار کاراکتر بود توسط کارخانه ریخته گری کشور کره ساخته شد که در ادامه کره ای ها قلم های دیگری را نیز اختراع کردند.
صنعت چاپ در اروپا
بر اساس برخی نظریه ها احتمال اینکه مارکوپولو و سایر مسافران جاده ابریشم پس از مشاهده کتاب های چاپی این فن را به اروپا آورده باشند، مطرح می باشد. گوتنبرگ دستگاه چاپ را با الهام از فن آوری ساخت ورق، پرس و جوهر با پایه روغنی در کارگاهش اختراع نمود در واقع او اولین کسی بود برای هر حرف قطعه فلزی مجزایی ساخت و از ترکیب این قطعه ها برای ساخت کلمه استفاده نمود، بر روی این قطعات مرکب مالیده و سپس با فشار روی سطح کاغذ چاپ انجام می شد. او با این شیوه روزی 300 تا 500 برگه چاپ می کرد. کتاب مقدس با 42 سطر، اولین کتابی بود که گوتنبرگ با این شیوه به چاپ رساند. پس از این اختراع کم کم این فن در سرتاسر اروپا رواج یافت و چاپخانه هایی بر همین اساس تاسیس گردید. این صنعت به تدریج گسترده تر شد به طوریکه در انتهای قرن پانزدهم بیشتر از 200 چاپخانه در اروپا در حال فعالیت بودند که از مهم ترین آن ها می توان به چاپخانه آنتون کابرگر اشاره نمود که در شهر نورنبرگ با 24 دستگاه و صد ها نفر مشغول فعالیت بود. گفتنی ست دستگاه اختراعی گوتنبرگ بسیار پر هزینه بود و از این جهت بیشتر ثروتمندان از آن استقبال می کردند. استفاده از این دستگاه سال ها ادامه داشت تا آلوئیس زنه فلدر آلمانی توانست در سال 1796 میلادی دستگاه چاپ سنگی یا لیتوگرافی را اختراع کند.
تاریخچه صنعت چاپ در ایران
اولین دستگاه چاپ سنگی در ایران سال 1225 هجری قمری در تبریز مورد استفاده قرار گرفت که توسط میرزا صالح از اروپا به آورده شد. به تدریج این روش در سراسر ایران گسترش یافت و به مدت 50 سال تنها شیوه ی چاپ در ایران به شمار می آمد. نخستین چاپ تصویری در ایران مربوط به دوره محمد شاه می باشد و اولین کتابی که به شکل تصویری چاپ شده کتاب لیلی و مجنون در سال 1259 هجری قمری بود. اولین چاپخانه حروفی ایران نیز به وسیله یوسف اعتصامی در اواخر دهه 1270 در تبریز تاسیس گردید.
